"Kariera Nikodema Dyzmy" Tadeusz Dołęga-Mostowicz | Śmiech przez łzy [opracowanie/recenzja]

Ostatnio na stronie ciągle tylko ten Tadeusz Dołęga-Mostowicz przeplatany sztukami z teatrów Krystyny Jandy. Nie wieje tu jednak żadną współpracą, ani mam nadzieję wielką nudą. To ostatnia na ten moment recenzja książki Dołęgi-Mostowicza, bo przeczytałam już cztery <chyba> najważniejsze jego dzieła i chwilowo skupię się na innej literaturze. No dobra, może jeszcze przeczytam "Pamiętnik pani Hanki", ale to za jakiś czas. Dzisiaj kilka słów o Nikodemie Dyźmie, czyli najpopularniejszej postaci stworzonej przez najbardziej poczytnego pisarza okresu międzywojnia.

Jako, że w poprzednich artykułach skupiałam się głównie na książkach, a nie postaci autora to dzisiaj zacznę od kilku słów o pisarzu. Tadeusz Dołęga-Mostowicz to postać barwna i ciekawa – z jednej strony dziennikarz i ostrze krytyki obozu sanacyjnego, z drugiej autor najbardziej poczytnych powieści II RP, które do dziś biją rekordy popularności. Jego życie było pełne sztuki, ale niestety było to życie krótkie – skończyło się jeszcze przed 40. rokiem życia. Pochodził z kresowego Głębokiego, gdzie już jako dziecko podobno znał „Pana Tadeusza” na pamięć. Zanim stał się literacką gwiazdą, przeżył epizod wojenny w wojnie polsko-bolszewickiej, a potem mozolnie szukał pracy w Warszawie, często żyjąc w trudnych warunkach (inspiracja dla Doktora Murka). W prasie zasłynął jako cięty publicysta, co omal nie kosztowało go życia – w 1927 roku został brutalnie pobity przez „nieznanych sprawców”, aresztowanych później funkcjonariuszy policji. Motyw pobicia również powrócił później w jego powieściach.

Lata trzydzieste były czasem jego literackiego triumfu – pisał błyskawicznie, średnio dwie powieści rocznie. „Kariera Nikodema Dyzmy” uczyniła go sławnym, a „Znachor” i „Profesor Wilczur” zapewniły status autora masowej wyobraźni. Jego książki błyskawicznie trafiały na ekrany kin, a on sam żył w luksusowym apartamencie w pałacu Rembielińskiego, jeździł buickiem i bywał w towarzystwie artystycznej elity. Jednocześnie planował karierę filmową i nawet nawiązał współpracę z Hollywood. Dramatycznie zakończyło się jego życie – we wrześniu 1939 roku, jako kapral Wojska Polskiego, zginął w Kutach od sowieckich kul. Był jedynym polskim żołnierzem, który poległ w tym miejscu podczas odwrotu przez granicę z Rumunią. Dopiero w 1978 roku jego prochy wróciły do Warszawy i spoczęły na Powązkach.

Lista powieści Tadeusza Dołęgi-Mostowicza:

• Ostatnia brygada – 1930/1932

• Kariera Nikodema Dyzmy – 1931/1932

• Kiwony – 1932

• Prokurator Alicja Horn – 1933

• Bracia Dalcz i S-ka – 1933

• Trzecia płeć – 1934

• Świat pani Malinowskiej – 1934

• Złota Maska – 1935

• Wysokie Progi – 1935

• Doktor Murek zredukowany – 1936

• Drugie życie doktora Murka – 1936

• Znachor – 1937

• Ich dziecko – 1937

• Trzy serca – 1938

• Profesor Wilczur – 1939

• Pamiętnik pani Hanki – 1939

Tadeusz Dołęga-Mostowicz, źródło: wikipedia, "Światowid" 1/1939

O czym jest "Kariera Nikodema Dyzmy"? Streszczenie

„Kariera Nikodema Dyzmy” to opowieść o zwykłym, niewykształconym urzędniku z prowincji, który przypadkiem trafia w sam środek wielkiego świata warszawskich elit. Bez żadnych kompetencji ani obycia, za to z tupetem i szczęściem, krok po kroku wspina się po szczeblach kariery. Co zaczyna się od pomyłki na rautach i salonach, szybko przeradza się w oszałamiający awans – Dyzma z czasem staje się postacią wpływową i budzącą respekt, choć jego ignorancja i prostactwo pozostają bez zmian.

Powieść Dołęgi-Mostowicza to celna satyra na mechanizmy władzy i świat polityczno-biznesowych układów II RP. Autor pokazuje, jak łatwo osoby pozbawione wiedzy czy talentu mogą wejść na szczyty, jeśli tylko znajdą się w odpowiednim miejscu i czasie – a resztę zrobi ludzka naiwność, interesowność i chęć przypodobania się „nowej sile”. To historia zabawna i gorzka zarazem, bo choć osadzona w realiach międzywojennych, wciąż brzmi niezwykle aktualnie.

Plan wydarzeń "Kariery Nikodema Dyzmy"

1. Początki w Warszawie – bezrobotny Nikodem Dyzma przybywa do stolicy, gdzie bezskutecznie poszukuje pracy i ima się dorywczych zajęć.

2. Przypadkowe znalezisko – Dyzma znajduje zaproszenie na raut u premiera i postanawia się na nim pojawić.

3. Pierwsze sukcesy towarzyskie – dzięki tupetowi i szczerości zostaje zauważony przez wpływowe osoby: pułkownika Waredę, ministra Jaszuńskiego i Leona Kunickiego.

4. Kariera w Koborowie – otrzymuje stanowisko administratora majątku Kunickiego, gdzie poznaje jego żonę Ninę i córkę Kasię.

5. Wzrost znaczenia – zaprzyjaźnia się z arystokratą Żorżem, zyskuje poparcie hrabiny Przełęskiej i przedstawia rządowi projekt ratowania rolnictwa (uznany za genialny, a był to tak naprawdę pomysł Kunickiego).

6. Awans polityczny – zostaje mianowany prezesem Państwowego Banku Zbożowego.

7. Życie wśród elit – wchodzi do świata arystokracji, romansuje z Niną, zostaje nawet wybrany na „Wielkiego Trzynastego” w dość specyficznej grupie - loży masońskiej.

8. Pierwsze cienie kariery – musi radzić sobie z szantażem dawnego znajomego Boczka; aby uciszyć przeciwnika, dopuszcza się działań na granicy prawa.

9. Rozgrywka z Kunickim – przejmuje dokumenty demaskujące oszustwa Kunickiego i zmusza go do rozwodu z Niną, co otwiera mu drogę do małżeństwa.

10. Ślub z Niną – żeni się z żoną Kunickiego i osiada w Koborowie, stając się pełnoprawnym gospodarzem majątku.

11. Dożynki i nowe propozycje – jako pan na Koborowie organizuje wystawne przyjęcia, podczas których otrzymuje propozycję objęcia funkcji premiera.

12. Odmowa i finał – w obawie przed kompromitacją odrzuca tę ofertę, co wywołuje zdumienie polityków, lecz jego pozycja w świecie elit pozostaje nienaruszona.

Kto czytał historię Doktora Murka ten pewnie widzi w losach Nikodema Dyzmy pewne podobieństwa, a przede wszystkim różnice w kluczowych momentach życia. To trochę alternatywna opowieść, gdzie bohater nie ma żadnych oporów, granic, moralności i poczucia uczciwości. Dyzma stawia w pełni na siebie, na karierę, na romanse i na pieniądze, które idą w parze z dobrym otoczeniem. Nikodem Dyzma zupełnym przypadkiem trafia na bankiet, który otwiera mu drzwi, o których w życiu nawet nie marzył. Okazuje się, że sprytem, tupetem i znajomościami może osiągnąć wszystko, a dobre ustawienie się wśród elity prowadzi do awansów i sukcesów.

Dyzma jest zwyczajnym prostakiem i karierowiczem. Nie posiada wykształcenia, kompetencji, wiedzy ani ogłady. Jego historia rozpoczyna się od jego grubiańskiego zachowania. Nie boi się wybuchnąć gniewem i zwrócić uwagę, jeśli coś mu się nie podoba. Dzięki takiemu prostackiemu zachowaniu zyskuje sławę na spotkaniu u premiera. Nie można mu jednak odmówić pomysłowości i sprytu.

Dyzma to antybohater – człowiek, który niczym lustro odbija słabości i obłudę elit. Jego kariera jest satyrą na społeczeństwo, które gotowe jest uwierzyć w każdy pozór i złożyć władzę w ręce człowieka kompletnie do niej nieprzygotowanego. Z jednej strony śmieszy swoją nieporadnością, z drugiej – przeraża łatwością, z jaką wchodzi do świata polityki i biznesu. W gruncie rzeczy pozostaje prostakiem z Łyskowa, który nigdy nie wyrzekł się swoich instynktów i prymitywnej natury, a mimo to osiąga sukcesy, o jakich nie śmiał marzyć.

źródło: filmweb / Kariera Nikodema Dyzmy (1980)

Ale w "Karierze Nikodema Dyzmy" to nie tylko tytułowy bohater jest postacią negatywną. Niemal wszyscy z rządzących i elit mają swoje na sumieniu począwszy od Kunickiego. Sprawia on pozory poważnego przedsiębiorcy, a w rzeczywistości jednak to sprytny hochsztapler o przeszłości podszytej oszustwami i manipulacją. Jego małżeństwo z Niną Ponimirską nie jest wynikiem uczuć, lecz zimnej kalkulacji – dzięki podpisanym przez nią wekslom przejął rodzinny majątek i zapewnił sobie społeczny awans.

"...w każdej sprawie najważniejsze jest to, kto ją załatwia."

Wokół Nikodema Dyzmy przewija się barwna galeria postaci ze świata polityki – od wpływowych ministrów, przez urzędników średniego szczebla, aż po wojskowych i dyplomatów. To oni, ślepo zapatrzeni w jego „charyzmę” i rzekomą stanowczość, nieświadomie wynoszą go na kolejne szczeble kariery. Premier i jego otoczenie traktują Dyzmę jako świeży głos, który ma wnieść energię do polityki, nie zauważając, że pod maską kryje się kompletny brak wiedzy i przygotowania. Ta zbiorowość, pełna oportunistów, pochlebców i ludzi goniących za własnymi interesami, staje się dla Dyzmy idealnym środowiskiem – to dzięki nim jego fikcyjny autorytet nabiera realnej mocy.

źródło: filmweb / Kariera Nikodema Dyzmy (1980)

"Kariera Nikodema Dyzmy" byłaby zabawną, luźną lekturą, gdyby nie fakt, że tak wiele w niej z prawdziwego życia. Pod płaszczykiem zabawnych sytuacji i groteskowych postaci Tadeusz Dołęga-Mostowicz pokazuje, jak łatwo w świecie układów, znajomości i pozorów może wybić się człowiek przypadkowy – bez kompetencji, ale z odpowiednią dawką tupetu i szczęścia. To właśnie sprawia, że książka ta nie jest jedynie literacką rozrywką, lecz odbija jak w krzywym zwierciadle rzeczywistość, która mimo upływu lat wydaje się zaskakująco aktualna.

To kolejna świetna książka, która wyszła spod pióra Dołęgi-Mostowicza. To jednak wciąż powieści o Doktorze Murku zostają moimi ulubionymi.

KulturoNIEznawczyni

---

Podoba Ci się moja twórczość?

Zobacz, jak możesz wesprzeć moją stronę!

tagi: Kariera Nikodema Dyzmy Dołęga Mostowicz, Nikodem Dyzma, Tadeusz Dołęga Mostowicz, książki, opracowania, recenzja, recenzje, opracowanie, streszczenie, plan wydarzeń, krytyk literacki warszawa, recenzje książek warszawa, strona, blog o literaturze, kulturoznawczyni, kulturonieznawczyni